1- Nefs kaynaklı düşünce
2- Şeytan kaynaklı düşünce
3- Ruh kaynaklı düşünce
4- Melek kaynaklı düşünce
5- Akıl kaynaklı düşünce
6- Yakin kaynaklı düşünce
Nefs kaynaklı düşünce, nefsin arzularını yerine getirmeye; ister mubah, ister günah olsun onun her türlü isteğine uymaya teşvik eder.
Şeytan kaynaklı düşünce, inkar etmeyi, Allah’a ortak koşmayı, şikayet etmeyi Allah’ı vaadlerinde töhmet altında bırakmayı içerir. Ayrıca günah işlemeye, tövbeyi geciktirmeye ve insanları dünyada ve ahirette helake sevk eden her türlü şeye teşvik eder.
Bunların her ikisi de kötü olup olumlu hiçbir yanları yoktur ve bütün müminleri kapsar.
Ruh ve melek kaynaklı düşünceler, hakikati ve Allah’a itaat etmeyi sağlayan, dünyada ve ahirette kurtuluşa vesile olan ve sağlıklı bilgi ile örtüşen şeylere yönlendirir. Bu ikisi övgüye değer olup belirli evsafı haiz kişiler için geçerlidir.
Akıl kaynaklı düşünce, bazen nefs ve şeytan kaynaklı düşünce gibi tasvip edilmeyen şeyleri; bazen de ruh ve melek kaynklı gibi tasvip edilen şeyleri içerir. Bu, Allah’ın hikmetinin ve işini sapasağlam yapmasının bir gereğidir.
Yakin kaynaklı düşünce ise, imanın özü ve ilmin kaynağı olup Allah’tan gelir. Bu düşünce çok özel kullara (havas); yani yakin ehli, özü sözü bir, şehid ve abdal olan velilere özgü olup özbeöz hakikati içerir.
Abdulkadir Geylani – Kuran ve Hadislerden Öğütler – Sayfa 31